20 Haziran 2011 Pazartesi

Litvanya Tarihi

Litvanya tarihi MÖ. 7. yüzyıla dek uzanmaktadır. Bu tarihlerde, Litvan'ların kökeni olarak kabul edilen ilk Baltık kavimleri ortaya çıkmışlardır. 11. yüzyıla kadar, kendi hallerinde kabile hayatı süren bu toplumun ismi, ilk kez 1009 yılında yazılı kaynaklarda Litvanya olarak yer almıştır. (2009 yılında, Vilnius, Avrupa Kültür Başkenti'ydi. Aynı zamanda Litvanya'nın da 1000. yılı kutlanıyordu ülke genelinde). Aynı yıl, Gediminas Tepesi'ne (Gedimino Kalnas) ahşaptan bir kalenin inşa edildiği tarihi kaynaklarda yer alır.

1236 yılında Šiauliai şehri yakınlarında Livonyalı (Baltık Denizi'nin doğu kıyısında yaşayan topluluk) şövalyelere karşı yapılan Saulė Savaşı kazanıldı. Kabile reislerinin de  onayını alan Mindaugas 6 Temmuz 1253 tarihinde Litvanya Kralı olarak tacını giydi. (Halen bu tarih Litvanya'da resmi tatil olarak kutlanır. Kral Mindaugas Günü ve Cumhuriyet Günü). Mindaugas'ın krallığı sırasında Vilnius Katedrali inşa edilmiş olsa da, halkın büyük bir çoğunluğu hala pagandı.

1323 yılında Grand Dük Gediminas, Alman kökenli köylere mektup göndererek, esnaf ve zanaatkarlarını din özgürlüğü garantisiyle Vilnius'a davet etti. 1325 yılında, Gediminas, barışı tesis etmek adına kızı Aldona'yı Polonya Kralı'nın oğluna gelin etti. 1387 yılında Polonya ile imzalanan Krėva Antlaşmasıyla, Gediminas'ın torunu Jogaila, Polonya Prensesi Jadwiga ile evlenerek, Polonya Kralı olmuş ve Polonya-Litvan İmpratorluğu kurulmuştur. Güçlendirilen sınır güvenliğine rağmen, şövalye akınlarının sonu bir türlü gelmemiş, ve 1390 yılında çoğunlukla ahşap mimariye sahip Vilnius şehri yanmıştır. 15 Temmuz 1410 yılında yapılan Grunwald Savaşı'nda (Alman tarihinde Tannenberg, Litvan tarihinde Žalgiris olarak bilinir.) -ki bu ortaçağ Avrupa'sının gördüğü en görkemli savaşlardan birisidir- Cermen Şövalyeler, Jagaila ve Grand Duke Vytautas tarafından komuta edilen ordular tarafından büyük bir yenilgiye uğratılmışlardır. Savaş sonrası genişleyen imparatorluk sınırları 1430 yılında en geniş haline ulaşarak Baltık Denizi'nden Karadeniz'e kadar inmiştir.

Rönesans'ın Litvan kültürüne etkileri 1547 yılında basılan ilk Litvanca kitap ve 1549 yılında kurulan Vilnius Üniversitesi olmuştur. 1572 yılında sonlanan Joagila hanedanlığı, Litvanya'nın politik ve kültürel olarak marjinalleşmesine yol açmış, Lehçe ülkenin resmi dili olurken, 1558-1582 tarihleri arasında Rusya ve İsveç ile yapılan Livonya Savaşları, impratorluğun kaynaklarını tüketmiştir.

18. yüzyıl başlarında, İsveç ve Rus güçleri Vilnius'un kontrolünü ele geçirmeye çalışmış, ve bunların sonucunda Litvanya 1795 yılında Çarlık Rusyası'na katılmıştır. 120 yıl sürecek Rus işgali, 1812 yılında Napoleon'un Moskova'ya yaptığı başarısız sefer sırasında kısa bir kesintiye uğramıştır. Bu sefer sırasında Napoleon'un ordusundan 40 bin asker kıtlık ve aşırı soğuk nedeniyle Vilnius yakınlarında ölmüştür. Çarlık Rusyası'na karşı muhalif güçlerin yuvası olan Vilnius Üniversitesi 1831 Kasım İsyanı'nın ardından kapatışmıştır. Ruslaştırma politikaları Ortodox olmayan kiliselerin kapatılmasıyla devam etmiş, 1864 yılında Litvanca yasaklanmış ve ülke Kuzeybatı Bölgesi olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde, Latin harflerinin yasaklanması, Doğu Prusya'dan kitap kaçakçılığını artırmıştır. 1863 yılında gerçekleşen bir başka ayaklanma, Moskova'dan düzeni yeniden tesis etmesi amacıyla gönderilen "Cellat" lakaplı General Muravyov'un ayaklanma önderlerini astırmasıyla sonuçlanmıştır. Bunca baskı Litvan kültür ve geleneklerinde bir canlanmaya neden olmuş, 1883 yılında Jonas Basanavičius ilk Litvanca gazete olan Aušra'yı (Auszra ya da Türkçe Tan) yayınlamıştır.

Birinci Dünya Savaşı sırasında Alman işgaline uğrayan ülkede, Litvan Meclisi 16 Şubat 1918 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. Almanların geri çekilmesinin ardından Polonyalı General Józef Piłsudski, Vilnius ve güneyini kontolü altına almış ve bu işgal 1939 yılına kadar devam etmiştir. Polonya, bu toprakların kontolünü, bölgenin savaş öncesi Polonya-Litvan İmpratorluğu'na ait olduğu savıyla devam ettirmiştir. Kaunas 1940 yılına kadar ülkenin geçici başkenti olmuştur. İki savaş arasında geçen bu sürede Litvanya milliyetçi diktatör Antanas Smetona tarafından yönetilmiştir.

23 Ağustos 1939 tarihinde Stalin ve Hitler arasında yapılan ve Avrupa'nın Hitler Almanyası ve Sovyet Rusya arasında pay edilmesini sağlayan gizli Molotov-Ribbentrop antlaşması, Litvan bağımsızlığının da sonunu getirmiştir. 1941-1944 tarihleri arasında Naziler ve onların Litvan iş birlikçileri 200 bin Litvan Yahudisi'ni katletmiştir. (Bu rakam toplam Litvak'ların -Litvan Yahudileri- % 94'ü). -Bundan dolayı hala Litvanlar suçlanmakta ve Yahudi troykasının hedefi haline gelmektedir. Neredeyse 300 yıl işgal altında kalan bir ulusu, üç-beş kendini bilmezin yüzünden soykırım ortağı olarak ilan etmek, Ruslara ve Almanlara karşı isyanlarda hayatını kaybeden, Sibirya'ya sürülen Litvan'lara büyük haksızlık olacaktır.- Kızıl Ordu'nun dönüşü ise 7 Temmuz 1944 tarihinde Litvanya'nın SSCB'ye katılmasıyla sonuçlanmış ve 1940 öncesi başlayan Sibirya'ya sürgün politikası 250 bin Litvan ile devam ettirilmiştir. Bunlara karşın, Litvan partizanlar (Orman Kardeşleri ya da Litvanca ismiyle Miško Broliai), 1953 yılına kadar gerilla savaşını sürdürmüşlerdir. Rus işgaline karşı protestolar durmadan devam etmiş, 14 Mayıs 1972 yılında 19 yaşındaki üniversite öğrencisi Romas Kalanta kendini yakmış ve hayatını kaybetmiştir.

1988 - 3 Haziran'da entelijansiyanın 500 temsilcisi tarafından Litvanya reform hareketi Sąjūdis kurulmuştur. Yine aynı yılın 23 Ağustos'unda Molotov-Ribbentrop Antlaşması'nın 49. yılını protesto etmek amacıyla Vilnius'ta 250 bin insan bir araya geldi. 7 Ekim'de de Gediminas Kalesi'nde Litvan Bayrağı dalgalanmaya başlandı.

1989 - 16 Şubat'ta Litvan Bağımsızlık Günü kutlandı. 23 Ağustos'ta 2 milyondan fazla Litvanyalı, Letonyalı ve Estonyalı vatandaş, Molotov-Ribbentrop Antlaşması'nın 50. yılını protesto etmek amacıyla Tallinn'den Vilnius'a 650 kilometrelik bir insan zinciri oluşturdular (Baltijos Kelias).

1990 - 11-13 Ocak tarihlerinde Mikhail Gorbachev'in Vilnius'a yaptığı ziyaret sırasında bağımsızlık yanlısı 300 binden fazla gösterici Gorbachev'e "Holgeldiniz(!)" dedi. 1940'dan bu yana yapılan ilk serbest seçimlerde, bağımsızlık yanlısı Sąjūdis'in adayları çoğunluğun oyunu aldı. 11 Mart 1990 tarihinde, Yüce Konsey (yani şimdiki Parlemento, Litvanca adıyla Seimas) Litvanya'nın bağımsızlığını ilan etti ve Rus kuvvetlerinden geri çekilmelerini istedi. Dr. Vytautas Landsbergis, Meclis Başkanı olarak seçildi. 17 Nisan'da Moskova, Litvanya'ya karşı ekonomik abluka başlattı.

1991 - 13 Ocak'ta Sovyet kuvvetleri Parlemento Binası'na başarısız bir saldırıda bulundu. Dışarıda toplanan kalabalık, askerlerin meclise girişine engel olarak, vekillerin güvenliklerini sağlasalar da, Televizyon Kulesi'nde 14 sivilin ölmesi engellenemedi. 12 Şubat'ta İzlanda, uluslararası platformda Litvanya'yı tanıyan ilk ülke oldu. 31 Temmuz'da Medininkai'de sınır kontolü yapan koruma ve polislerden 7 tanesi Sovyet Özel Kuvvetleri'nce katledildi. 21 Ağustos'ta Sovyet kuvvetleri Ocak ayından bu yana işgal ettikleri binalardan çekilmeye başladılar. Vilnius Lukiškių Caddesi'ndeki Lenin heykeli yerinden söküldü. İsveç, Vilnius'ta temsilcilik açan ilk batılı devlet oldu. 17 Eylül'de, 3 Baltık ülkesi, Birleşmiş Milletler'e yeniden kabul edildiler.

1992 - 8 Şubat'ta, Litvanya 1928'den bu yana ilk kez kendi bayrağıyla Fransa'daki Kış Olimpiyatları'na katıldı.

1993 - 25 Haziran'da, Litvanya'nın bağımsızlık öncesi para birimi Litas yeniden kullanıma sunuldu. 31 Ağustos'ta son Rus askeri de Litvanya'yı terk etti. 4-8 Eylül 1993 tarihleri arasında Papa II. Jean Paul ülkeyi ziyaret etti.

1994 - Aralık ayında, Vilnius Old Town (Eski Şehir), Unesco Dünya Miras Listesi'ne alındı.

1998 - 4 Ocak'ta, 1944 yılında Litvanya'dan kaçan, ve Chicago'daki Çevre Koruma Ajansı'nda üst düzey yetkili olarak görev yapan Valdas Adamkus cumhurbaşkanı olarak seçildi. 21 Aralık'ta Avrupa Birliği'nden gelen uluslararası baskılar neticesinde Meclis, ölüm cezasını kaldırdı.

1999 - 13 Aralık'ta, Avrupa Birliği ve Litvanya arasında 2004 yılında sonuçlanması planlanan müzakere süreci başlatıldı.

2000 - Sidney Olimpiyatları'nda, Litvanya 2 altın ve 3 bronz madalya kazanırken, basketbol takımı finalde Amerikan Dream Team'e bir kaç sayı ile kaybederek altın madalya şansını kaybetmiştir.

2001 - 23-27 Haziran tarihleri arasında Dalai Lama, Vilnius ve Kaunas'ta birçok yeri ziyaret etti.

2002 - 2 Şubat'ta Litas, Avrupa Birliği üyelik süreci dolayısıyla, Euro ve Dolar'a sabitlenirken, 9 Ekim'de AB üyeliğine, 22 Kasım'da ise NATO üyeliğine kabul edildi. (müzakereler sonuçlandırıldı).

2003 - 5 Ocak'ta yapılan seçimlerde Adamkus koltuğunu sağ kanat temsilcisi Ronaldas Paksas'a bıraktı. 10-11 Mayıs tarihlerinde yapılan referandumda Litvan halkı Avrupa Birliği'ne "Evet" dedi.

2004 - Ocak-Nisan ayları arasında Cumhurbaşkanı Paksas hakkında çıkan söylentilerin ardından, Paksas Litvan anayasası ve yeminine karşı gelmekten suçlu bulundu. (Bir Rus işadamına rüşvet karşılığı vatandaşlık vermek). 2 Nisan ve 1 Mayıs'ta, Litvanya sırasıyla NATO ve AB'ye tam üye oldu. 27 Haziran'da 77 yaşındaki Adamkus, yeniden cumhurbaşkanı seçildi. Cumhurbaşkanının korumlarından biri olan Virgilijus Alekna Temmuz ayında düzenlenen Atina Olimpiyatları'nda disk atmada altın madalya kazandı. 31 Aralık'ta , Ignalina Nükleer Santrali'ndeki iki Rus yapımı RBMK reaktörlerinden birisinin çalışması durduruldu.

2005 - 13 Aralık'ta Paksas, hakkındaki suçlamalardan aklandı. (tabi bu süreç içerisinde NATO ve AB üyelikleri tamamlanmış, nükleer tesisler kapatılmaya başlamış, Amerikan yörüngesindeki Adamkus tekrar başkan seçilmişti. Apaçık biçimde Batı'nın Litvanya'yı Rus etkisinden arındırma projesi Paksas etkisi de ortadan kaldırılarak başarıyla sonuçlandırılmış oldu.)

2006 - 16 Mayıs'ta Litvanya, Avrupa Birliği ülkeleri arasında Euro'ya kabul edilişi reddedilen ilk ülke oldu. (yüksek enflasyon nedeniyle) 13 Mayıs'ta Başbakan Algirdas Brazauskas ve koalisyon hükümeti, kabinedeki iki bakanın yolsuzluk iddiaları nedeniyle istifa etti.

2007 - 28 Kasım'da Cumhurbaşkanı Valdas Adamkus, European Voice gazetesi tarafından Yılın Avrupalısı ödülüne layık görüldü. 21 Aralık'ta Litvanya, Schengen Bölgesi'ne dahil oldu.

2008 - Haziranı ayında, Nazi ve Sovyet sembolleri yasa dışı ilan edildi. Ağustos'ta Çin'de düzenlenen Pekin Olimpiyatlar'ında halkın gözü basketboldayken Edvinas Krungolcas ve Andrejus Zadneprovskis pentatlonda sırasıyla gümüş ve bronz madalya kazandılar.

2009 - Litvanya, isminin ilk kez yazılı metinlerde yer almasının 1000. yılını kutladı. 17 Ocak'ta ülkenin milli havayolu flyLAL 90 milyon Lt borcuyla batarken, 12 Temmuz'da, Demir Lady lakaplı Dalia Grybauskaitė, ülkenin ilk kadın cumhurbaşkanı olarak seçildi. 31 Aralık tarihinde Vilnius kötü geçen Avrupa Kültür Başkentliği serüvenini tamamlarken, Ignalina Nükleer Santrali de faaliyetlerini sonlandırdı.

2010 - 11 Mart'ta Sovyet'lerden kazanılan bağımsızlığın 20. yılı kutlandı. 19 Mayıs'ta, Klaipėda'da bir mahkeme Gamalı Haç'ın, Nazi sembolü değil Litvan mirası olduğu gerekçesiyle kullanımını serbest bıraktı. 26 Haziran'da Litvanya'nın komünist rejim altındaki son Sekreteri ve bağımsız Litvanya'nın ilk cumhurbaşkanı Algirdas Brazauskas kansere yenik düştü. 12 Eylül'de ülkemizde düzenlenen Dünya Basketbol Şampiyonası'nda Litvanya, Sırbistan'ı 99-88 yenerek bronz madalyanın sahibi oldu.

Hiç yorum yok: